تغییر رنگ زرد پوست و ملتحمه را ایکتر گویند که از مسائل شایع دوران نوزادی است. ایکتر شایع و در اکثر مواقع خوش خیم است.

اگر در روزهای دوم تا هفتم تولد باشد ایکتر فیزیولوژیک محسوب می شود که بدلیل افزایش تولید بیلیروبین به علت شکسته شدن گلبولهای قرمز است.

اگر در 24 ساعت اول تولد باشد و یا با بزرگی

کبد و طحال و کم خونی همراه باشد یا در نوزاد ترم بیشتر از 14 روز و در نوزاد نارس بیشتر از 21 روز طول بکشد، ایکتر پاتولوژیک محسوب می گردد.

تقریباً در تمام این نوزادان هیچ بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و علت بروز آن تنها این است که کبد آنها نمی‌تواند بیلی روبین (ماده شیمیایی رنگی زرد مایل به سبز به نام بیلی روبین است که بر اثر تخریب گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود) اضافی را دفع کند .در واقع  کبد این ماده را از خون برداشت کرده و پس از تغییراتی  قسمتی از این ماده توسط کلیه ها  و قسمتی دیگر از راه صفرا با مدفوع دفع می شود .حال اگر کبد قدرت برداشت و تغییر شکل این ماده رنگی را نداشته باشد ، میزان این ماده زرد رنگ در خون افزایش پیدا کرده و در تمامی نسج های بدن وارد و رنگ این نسوج (مثل پوست و سفیدی چشم) زرد می شود.هر چه سطح بیلی روبین بالاتر برود، زردی از طرف سر به پایین و به سمت گردن و سپس قفسه سینه پیش می‌رود تا اینکه در موارد شدید به دست و پا می‌رسد.

نکته مهم این است که بیلی روبین می تواند به سیستم اعصاب مرکزی در حال تکامل نوزاد  آسیب بزند . به مواردی که بیلی روبین در سلولهای مغزی رسوب کرده و باعث اختلال در متابولیسم و فعالیت نورون ها  بشود " کرنیکتروس، Kernicterus" گفته می شود . در نوزاد ترم(نوزادی که به موقع بدنیا آمده) معمولا تا زمانی که میزان بیلی روبین خونش کمتر از 25-20 میلی گرم در دسی‌لیتراست دچار کرنیکتروس نمی شود. هر چه میزان بیلی روبین موجود در سرم خون از 25 میلی گرم در دسی‌لیتر بیشتر شود خطر بروز کرنیکتروس بیشتر می شود.

از علل مهم ایجاد ایکتر? ناسازگاری گروه های خونی است.اگر مادر O و نوزاد گروه خونی Aیا B باشد? در 30 درصد موارد ایکتر داریم که خفیف تر از ناسازگاری RH است ولی شایعتر است.در ناسازگاری RH اگر مادر منفی و نوزاد مثبت باشد? در حاملگی اول بروز نمی کند.پس از تولد هر نوزاد RH مثبت از مادر RH منفی? مادر حتما باید آمپول روگام بگیرد.

در 3 درصد موارد در نوزادان ترم پس از روز 7 تولد ممکن است ایکتر به دلیل حساسیت به شیر مادر ایجاد گردد که با قطع شیر مادر برای یک تا دو روز برطرف شده و مجددا و با شروع شیردهی مادر بروز نمیکند.

درمان با استفاده از فتوتراپی است و در موارد بیلیروبین بالاتر از 30 تعویض خون صورت می گیرد .در هنگام فتوتراپی پوشش چشم و دستگاه تناسلی الزامی می باشد .
مدفوع شل، دهیدراتاسیون و افزایش درجه حرارت نوزاد از عوارض قابل توجه فتوتراپی می باشد.

شیوع ایکتر :
در 60 درصد نوزادان رسیده یا ترم ودر 80 درصد نوزادان نارس یا پرترم .

علائم بالینی:
ممکن است درموقع تولد و یا درهر زمان از دوران نوزادی وجود داشته با شد. معمولا از صورت شروع میشود وبه شکم و پاها انتشار می یابد.
اما معاینه فیزیکی نمی تواند سطح خونی را مشخص کند .

ایکتر فیزیولوژیک:
بروز ایکتر در روزهای دوم تا سوم تولد که در روزهای سوم تا چهارم به حد نهایی خود یعنی 5 تا 6 میلی گرم در دسی لیتر می رسد وبین روزهای پنجم تا هفتم تولد به کمتر از 2 کاهش می یابد.این ایکتر تحت عنوان فیزیولوژیک معرفی می شود که علت آن افزایش تولید بیلی روبین به علت شکسته شدن گلبول های قرمز و محدودیت موقتی درآنزیم گلوکرونیل ترانسفراز توسط کبد است.

فاکتورهای خطر ساز در ایکتر:

1-دیابت مادر   
2-پرماچوریتی یا نارسی     
3-جنس مذکر         
4-کبودی جلدی          
5-ارتفاع      
6-تحریک زایمان با اکسی توسین    
7-تاخیر دفع مدفوع     
8-نژاد    
9-پلی سیتمی یا پر خونی  
10-سندرم داون یا منگولیسم    
11-سفال هماتوم   
12-کاهش وزن   
13-سابقه ایکتر در فرزند دیگر    
14-داروها مثل  vit k


ایکتر پاتولوژیک:
1-ایکتر در 24 ساعت اول تولد     
2-بزرگی کبد و طحال و کم خونی    
3-زردی در ترم بیشتر از 14 روز در نارس یا پر ترم بیشتر از 21 روز 
4-بیلی روبین در نوزاد ترم بیشتر از 12روز

علل ایکتر  :

الف) در مواردی که تولید بیلی روبین زیاد است شامل:

1.ناسازگاری گروههای خونیABO یا RHیا گروههای فرعی    
2. کمبودهای آنزیمی در گلبول قرمز     
3. عفونت     
4. پلی سیتمی یا پر خونی       
5. خونریزی (کبودی پوست یا سفال هماتوم)     
6. نقایص دیواره گلبول قرمز

ب) کاهش برداشت کبد     

ج) به علل ناشناخته مثلا در هیپو تیروئیدی یا کم کاری تیروئید  در تنگی پیلور ( در مواردی که ایکتر طول کشیده حتما به فکر هیپوتیروئیدی باشیم) .


ناسازگاریABO:
مادرOو نوزاد گروه خونیA یا B باشد ودر 30 درصد این موارد ایکتر داریم. خفیف تر از ناسازگاریRH است ولی شایع تر است .


ناسازگاری RH:
مادر RH منفی و نوزاد RH مثبت در حاملگی اول بروز نمی کند .
پس از تولد هر نوزاد RH مثبت از مادر RH  منفی مادر حتما باید روگام دریافت کند .


زردی وابسته به شیر مادر:
زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد.
دوگروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا می شوند:

گروه اول، بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اول تولد ایجاد می شود.البته گاهی اوقات زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد پیش می‌آید. این خوب شیر نخوردن می‌تواند به دلیل آموزش ندیدن صحیح و کامل مادر باشد.

گروه دوم زردی ناشی از شیر مادر، معمولا از هفته دوم تولد آغاز می شود. این زردی ممکن است ناشی از موادی باشد که در شیر وجود داشته و باعث غیرفعال کردن آنزیم های کبدی و روده ای نوزاد می شوند و این موضوع باز جذب مواد صفراوی به داخل بدن را در پی دارد.  در شیر مادر ماده ای وجود دارد که باعث مهار رقابتی آنزیم گلوکرونیل ترانسفراز میشود. نوزاد سالم و طبیعی است و به جز در موارد نادر که بیلی روبین بیشتر از 40 میباشد کرنیکتروس بروز نمیکند. با قطع شیر مادر به مدت یک تا دو روز سطح بیلی روبین کاهش یافته و با شروع مجدد شیر دهی افزایش نمی یابد.
شیوع: 2 درصد در شیرخواران ترم پس از روز 7 تولد .


درمان زردی نوزادی:
 1. فتوتراپی (مهتابی)

 2. تعویض خون ( exchang)

در صورت همولیز بیلی روبین بیشتر از 20 در هر سنی باید تعویض خون انجام شود.

درنوزادان با وزن بسیار کم فتوتراپی به صورت پروفیلاکسی(پیشگیرانه) شروع می شود .


منابع:
www.rcnrc.com
www.shahreza-hos.mui.ac.ir